Depresja seniora #POKOLENIA 6

Zapewne większość z was zna przygnębiające powiedzenie: „Starość nie radość”. Na szczęście coraz więcej seniorów udowadnia, że wiek wcale nie musi być przeszkodą w realizowaniu swoich planów i odczuwaniu satysfakcji z życia. Jak to celnie ujął Jan Sztaudynger: „Starość – nie młodość – musi się wyszumieć. Bo aby szumieć – trzeba mieć i… umieć”.

Nie da się jednak zaprzeczyć, że życie ludzkie składa się z etapów, dla których charakterystyczne są pewne zachowania, potrzeby czy kryzysy. Młodość kojarzy się zwykle ze zdrowiem i energią, wiek dojrzały – z wyciszeniem, spokojem, przysłowiowym zwolnieniom obrotów. Takie stopniowe ograniczanie aktywności, uznawane zwykle za normę, u niektórych osób może jednak przejść w stan chorobowy.

Szacuje się, że około 15 proc. społeczeństwa powyżej 65. roku życia cierpi na depresję. Jest to poważny problem społeczny, choć niewiele się o tym mówi. Seniorzy, którzy zmagają się z depresją, często są po prostu niezauważani – przez otoczenie, a nawet bliskich zajętych codziennymi obowiązkami, pracą. W obliczu takich realiów bardzo istotna jest świadomość i umiejętność rozróżnienia, czy prezentowane objawy są normalnym efektem starzenia się, czy też należy kwalifikować je jako stan patologiczny. Brzmi skomplikowanie. Generalnie chodzi o to, żeby osobie dotkniętej depresją pomóc możliwie jak najszybciej.

Rozpoznanie depresji

Teoretycznie rozpoznanie depresji nie jest trudne, opiera się na ściśle określonych kryteriach diagnostycznych. Niestety, w przypadku osób starszych (powyżej 65 lat) sprawa jest bardziej złożona.

Po pierwsze, objawy choroby i jej przebieg są nieco inne niż u ludzi w młodszym wieku. Po drugie, obecność dodatkowych schorzeń, mogących dawać podobne oznaki, utrudnia postawienie trafnej diagnozy. Po czym zatem poznać, że to, co przeżywasz, to nie tylko „zwykły smutek”?

Typowe objawy depresji seniora:

  • zaburzenia nastroju: smutek, niepokój, lęk
  • bezsenność lub zaburzenia rytmu snu (np. wczesne budzenie się, podsypianie w ciągu dnia)
  • utrata apetytu (spadek masy ciała)
  • wycofanie z życia społecznego, w skrajnych przypadkach: izolacja
  • apatia, utrata zainteresowań rzeczami, które kiedyś sprawiały radość
  • trudności z podejmowaniem decyzji
  • obniżone poczucie własnej wartości, przekonanie o byciu bezużytecznym dla innych

Opisanym symptomom często towarzyszą objawy mniej charakterystyczne, łączone z naturalnymi mechanizmami starzenia:

  • spowolnienie psychoruchowe, chroniczne zmęczenie
  • bóle różnego pochodzenia, dolegliwości fizyczne
  • drażliwość, skłonność do narzekania, hipochondrii – za podobnymi skargami często kryje się pragnienie kontaktu i troski ze strony najbliższych, potrzeba uwagi

We wstępnej diagnostyce problemu niezwykle przydatna jest geriatryczna skala oceny depresji, dostępna m.in. na stronie https://senior24h.pl/geriatryczna-skala-oceny-depresji/

Depresja a otępienie

Depresji osób po 65. roku życia towarzyszą zmiany w wielu obszarach funkcjonowania, począwszy od problemów z funkcjami poznawczymi (np. uwagą, pamięcią, koncentracją), a skończywszy na gorszym radzeniu sobie z codziennymi czynnościami. Wymienione problemy nie zawsze jednak wynikają z obecności depresji, czasem mogą wiązać się z występowaniem otępienia (demencji).

Czym jest otępienie? Zwykle kojarzy nam się z utratą pamięci, jednak problem okazuje się bardziej złożony. Otępienie to według definicji „zespół objawów, wywołanych chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym”. Może pojawiać się m.in. w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych (np. choroba Alzheimera) czy naczyniowych. Demencja to również ogromny problem społeczny, który będzie narastał (ma związek ze starzeniem się społeczeństwa). Szacuje się, że w Polsce blisko 500 tys. osób ma otępienie, z czego połowa z nich otępienie w chorobie Alzhaimera.

 Jak odróżnić depresję od otępienia?               

                                          Depresja                                                                                       Otępienie

  • Początek zmian łatwo umiejscowić w czasie. Szybkie i nagłe pogorszenie funkcjonowania pamięci, myślenia, uwagi.
  • Powolne, stopniowe postępowanie zmian w zakresie pamięci, myślenia, uwagi – trudno jednoznacznie umieścić w czasie początek trudności.
  • Trudności z koncentracją, nadmierna rozpraszalność uwagi.
  • Trudności z pamięcią krótkotrwałą.
  • Dobra orientacja w miejscu i czasie.
  • Osoba zapytana o datę, miejsce, w którym się znajduje, może być zdezorientowana i zagubiona.
  • Spowolnienie psychoruchowe.
  • Motoryka, mowa i pisanie upośledzone. Zapominanie słów.
  • Osoba sama zauważa i sygnalizuje problemy z funkcjami poznawczymi.
  • Osoba może nie dostrzegać problemów z pamięcią oraz zaburzeń w codziennym funkcjonowaniu.
  • Zaburzenia snu – zbyt wczesne budzenie się, za krótki sen, duża senność.
  • Zaburzenia rytmu snu i czuwania (odwrócenie rytmu dobowego).

W przypadku zaobserwowania u siebie (lub swojego bliskiego) powyższych objawów skonsultuj się z lekarzem. Wczesne podjęcie działań zaradczych może istotnie wpłynąć na złagodzenie dolegliwości i, tym samym, na poprawę jakości życia.

Przyczyny depresji u osób starszych

Jeśli jesteś seniorem, na pewno dobrze wiesz, że patrzenie wstecz na swoje życie to nie tylko podziwianie pasma sukcesów. To również podsumowania, które nie zawsze wychodzą na plus, rozstania i utraty (bliskich, zdrowia itp.). Oznacza to konieczność przystosowania się do nowych okoliczności, co nie zawsze jest proste i łatwe w realizacji. Zmiany sytuacji życiowej, które najczęściej mogą być przyczyną depresji osób starszych, to m.in.:

Przejście na emeryturę – przez wielu tak bardzo wyczekiwane, może wiązać się jednak z kryzysem okupionym depresją. Wyłączenie z aktywności zawodowej stanowi często utratę możliwości regularnego kontaktu z innymi ludźmi, nierzadko również pogarsza sytuację materialną. Oczywiście dla niektórych – mam nadzieję, że tak jest w Twoim przypadku – może to być początek nowego etapu, dobry moment na rozwijanie zainteresowań, na które wcześniej brakowało czasu.

Utrata najbliższych – to zdecydowanie jeden z najbardziej bolesnych aspektów upływu czasu.

Problemy zdrowotne – choroby, niepełnosprawność, które prowadzą często do utraty poczucia niezależności.

Nasilenie się lęku przed śmiercią – chociaż ten towarzyszy nam przez całe życie, w wieku podeszłym może przybierać na sile.

Depresja może być także efektem ubocznym chorób somatycznych, które często przebiegają z obniżeniem nastroju. Są to m.in.: nowotwory, choroba Parkinsona, cukrzyca, choroby tarczycy, niedobory witaminy B12, choroby układu krążenia. Długotrwałe przyjmowanie leków (np. przeciwbólowych, przeciwzapalnych, obniżających ciśnienie, hormonalnych) również może powodować obawy depresyjne.

Jak radzić sobie z depresją?

Przede wszystkim energicznie i z pomocą otoczenia, chociaż właśnie powrót do aktywności jest najtrudniejszym zadaniem w radzeniu sobie z depresją.

Jeśli zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy, warto rozważyć kontakt z lekarzem psychiatrią. Wprowadzenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego (oczywiście, jeśli zajdzie taka konieczność) pozwoli złagodzić przebieg choroby i przyspieszyć powrót do zdrowia.

Terapia psychologiczna lub/i psychoterapia – może być alternatywą w przypadku łagodnego obniżenia nastroju lub pełnić funkcję uzupełniającą. Warto szukać pomocy w specjalistycznych instytucjach (np. ośrodkach wsparcia dla seniorów) lub terapeutów na co dzień pracujących z osobami starszymi.

Kontakty społeczne – są bardzo ważnym zasobem radzenia sobie, nie tylko w przypadku depresji. Udowodniono, że wsparcie innych osób pomaga łagodzić objawy stresu, poprawia humor, jest źródłem radości, satysfakcji i swoistym paliwem dla mózgu. Czy chcemy tego, czy nie, jesteśmy istotami społecznymi i właśnie jakość tych relacji ma kolosalne znaczenie dla naszego samopoczucia. Kolejnym, ogromnie skutecznym sposobem na radzenie sobie ze stresem i depresją jest… pomaganie. Jak wynika z badań, bycie potrzebnym, angażowanie się na rzecz innych osób to najzdrowszy koktajl endorfinowy dla naszego mózgu. Idea wolontariatu ma więc swoje głębokie uzasadnienie: pomagając innym, pomagasz sobie!

Aktywność umysłowa – pobudza rozwój nowych połączeń między neuronami, czyli przebudowuje mózg. Wysiłek intelektualny to skuteczna broń nie tylko w przypadku łagodzenia objawów depresji, lecz także sposób na spowolnienie zmian otępiennych, których ryzyko wystąpienia wzrasta znacząco wraz w wiekiem. Uczestnictwo w lokalnych klubach seniora, uniwersytetach trzeciego wieku czy kółkach zainteresowań to zarówno sposób na przyjemne spędzenie czasu, jak i profilaktyka zdrowotna. Warto z tego skorzystać.

Aktywność fizyczna – systematyczne ćwiczenia fizyczne są coraz częściej traktowane jako ważny element profilaktyki przeciwdepresyjnej, a także zalecane jako leczenie wspomagające depresji. Oczywiście w przypadku osób 65+ (i nie tylko) powinien to być wysiłek dostosowany do indywidualnych możliwości i preferencji. Pomyśl, jaki rodzaj aktywności sprawia ci przyjemność? Może to być basen, gimnastyka, zwykły spacer albo coś dla zaawansowanych (najstarszy aktywny polski biegacz, Stanisław Kowalski, liczy sobie 108 lat). Jak widać, nigdy nie jest za późno, żeby zacząć realizować swoje cele i żyć z pasją.

A teraz, drogi seniorze…

Usiądź wygodnie.

Weź głęboki oddech.

Podziękuj sobie za te wszystkie lata, w czasie których dzielnie szedłeś wybraną przez siebie ścieżką.

I za czas, który jeszcze przed Tobą.

Za wszystkie radości i smutki, za sukcesy i porażki, za ból i chwile szczęścia.

Zastanów się…

Czy właśnie dzisiaj mógłbyś zrobić dla siebie coś dobrego?

Jak zamierzasz wykorzystać wiedzę i doświadczenie, które do tej pory zdobyłeś?

Jak możesz być swoim najlepszym przyjacielem na dalszą podróż przez życie?

Do zobaczenia na szlaku! 

Napisz do autorki: ponichtera.psycholog@gmail.com
Informacje: http://www.ponichtera-psycholog.com

Placówka diagnozująca otępienie: Specjalistyczny Punkt Konsultacyjny Centrum Alzheimera w Warszawie, tel: 797320797 (w godz. 8.00-15.00).