Tworzy się system ochrony starszych doświadczających przemocy – #Pokolenia 31

Polska jest jednym z najszybciej starzejących się krajów Europy. Szacuje się, że w 2030 r. blisko 23% populacji naszego kraju stanowić będą osoby starsze.

Z danych podawanych przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization – WHO) wynika, że w ciągu następnych 25 lat na świecie podwoi się liczba ludzi w wieku powyżej 65 lat, którzy będą stanowić 13% ludności świata. Spowodowane jest to m.in. malejącym przyrostem naturalnym, przy jednoczesnym stałym wydłużaniu się ludzkiego życia.

Szybkie tempo zmian społeczno-gospodarczych oraz postępujący proces globalizacji sprawiają, że osoby starsze mają coraz większe trudności, aby za tymi zmianami nadążyć. Kłopoty emocjonalne, zdrowotne czy społeczne to nie jedyne problemy, z jakimi muszą radzić sobie w codziennym życiu. Bardzo często dotykającym ich problemem jest stosowana wobec nich przemoc.

Senior jako osoba słabsza, bezbronna, a często także samotna jest łatwą ofiarą dla oprawcy.

Pojawiające się choroby, brak siły czy obniżenie statusu społecznego i jakości życia osób starszych, to tylko niektóre czynniki sprzyjające występowaniu przemocy wobec tej grupy społecznej.

Przemoc wobec starszych. Polska i świat

Kluczowe znaczenie dla zwrócenia uwagi na przemoc wobec starszych jako problem społeczny miały: utworzenie międzynarodowej sieci na rzecz zapobiegania wykorzystywaniu osób starszych (International Network for the Prevention of Elder Abuse, 1997r.) oraz raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2002r.) zwracający uwagę na związek pomiędzy przemocą a zdrowiem, ze szczególnym naciskiem na przemoc wobec starszych, a także proklamowanie Światowego Dnia Świadomości Przemocy wobec Osób Starszych (15 czerwca).

Działania te zaowocowały wzrostem badań, publikacji i różnego rodzaju rozwiązań systemowych, których celem jest ochrona starszych przed przemocą.

W Polsce w ciągu ostatnich kilkunastu lat przeprowadzono kilka lokalnych i dwa ogólnopolskie badania skali zjawiska. Z badań Instytutu Psychologii PAN (Polskiej Akademii Nauk) z 2015 roku wynika, że stosowanie przynajmniej jednej formy przemocy (przemocy fizycznej lub ekonomicznej lub psychicznej lub seksualnej) wobec osób starszych poza własną rodziną relacjonowało 59,7 proc. badanych, zaś we własnej rodzinie – 30,1 proc.

Średnio 42,7 proc. badanych twierdziło, że w ciągu ostatnich lat znane są im przypadki przemocy fizycznej (38,4 proc.), ekonomicznej (44,9 proc.) i psychicznej (44,7 proc.) poza ich rodziną wobec osób starszych, a średnio 17,3 proc. dostrzegało przypadki przemocy fizycznej (15,4 proc.), ekonomicznej (18,5 proc. i psychicznej (17,5 proc.) we własnej rodzinie.

Do najczęstszych form przemocy wobec osób starszych należą: izolowanie, zabieranie pieniędzy oraz wytykanie niepełnosprawności fizycznej i psychicznej. Sprawcami przemocy są najczęściej syn, zięć, mąż/partner, córka, synowa oraz wnuki.

Niska świadomość ofiar przemocy

Wyniki badań, zarówno lokalnych, jak i ogólnopolskich, różnią się miedzy sobą. Uzyskane wartości procentowe wynoszą od kilku do kilkunastu procent w przypadku oceny przez same ofiary, wzrastają natomiast do kilkudziesięciu procent w przypadku postrzegania tego zjawiska przez inne osoby.

Można więc postawić tezę, że skala problemu jest znacznie większa niż wynika to z relacji ofiar. Wynikać to może z samej specyfiki zjawiska; osoby starsze często doświadczają przemocy ze strony najbliższych, co jest bardzo trudne do przyjęcia i może budzić wstyd, lęk  i poczucie winy a w konsekwencji ukrywanie problemu. Z drugiej strony przejawy złego traktowania przez najbliższych mogą też nie być postrzegane przez nich jako przemoc, gdyż poziom wiedzy i świadomości na temat przemocy w tej grupie wiekowej jest najniższy z całej populacji, a odsetek osób usprawiedliwiających, a więc akceptujących przemoc rośnie wraz z wiekiem.

Przemoc wobec starszych ma miejsce najczęściej w domach i instytucjach opiekuńczych, a sprawcy to najczęściej członkowie najbliższej rodziny lub opiekunowie. W większości tych przypadków występuje silny emocjonalnie i długotrwały kontakt pomiędzy sprawcą a ofiarą.

Przemoc a zdrowie psychiczne i fizyczne

Doświadczanie przemocy poważnie zakłóca biologiczne, psychiczne i społeczne funkcjonowanie osób krzywdzonych, a więc trzy wymiary zdrowia wskazane w definicji Światowej Organizacji Zdrowia, co jest szczególnie dotkliwe dla starszych, których stan zdrowia i sytuacja jest statystycznie gorsza niż innych grup.

Z psychologicznego punktu widzenia przemoc to sytuacja długotrwałego stresu, który skutkuje obniżeniem odporności organizmu i może prowadzić do różnych chorób somatycznych. Konsekwencje zdrowotne doznawanej przemocy to również te bezpośrednie, takie jak uszkodzenia ciała czy urazy głowy a także zaburzenia zdrowia psychicznego.

Najczęściej występujące zaburzenia natury psychicznej to: zespół stresu pourazowego, depresja, zaburzenia lękowe, nadużywanie alkoholu czy próby samobójcze. Doświadczenie przemocy pozostawia długotrwałe konsekwencje zdrowotne, nawet wtedy, kiedy przemoc już się skończyła. Specjaliści szacują, że starsi, wobec których stosowana jest przemoc, chorują trzy razy częściej i wcześniej umierają niż ci, wobec których nadużycia nie były stosowane.

Środowiska naukowe i specjaliści wyposażeni w wyniki badań na temat wpływu przemocy na zdrowie pacjenta podkreślają konieczność szerszego włączenia i zaangażowania personelu medycznego w identyfikowanie osób doznających przemocy. Jest to szczególnie ważne w przypadku starszych, dla których skutki doznawanej przemocy mogą być o wiele poważniejsze. Nie bez znaczenia jest również fakt, że to właśnie z lekarzami starsi mają częsty kontakt (czasami jedyny) i to właśnie lekarzom rodzinnym ufają najbardziej i stosują się do ich zaleceń.

Formularz Oceny Ryzyka Przemocy

Jednym z narzędzi, które pozwoli lekarzowi w krótkiej, czterominutowej rozmowie oszacować ryzyko, czy osoba starsza doświadcza krzywdy i podjąć odpowiednie kroki jest Formularz Oceny Ryzyka Przemocy z procedurą postępowania.

Projekt formularza powstaje właśnie w ramach eksperckiego projektu Fundacji Projekt Starsi, realizowanego w partnerstwie z warszawskimi placówkami ochrony zdrowia i firmą badawczą LBS Badania Lokalne, w ramach projektu „Tworzenie systemu ochrony starszych doświadczających przemocy”, finansowanego z funduszy EOG.

Inspiracją do prac nad dokumentem był EASI (Ealder Abuse Suspition Index) – opracowany, przebadany i zatwierdzony formularz kanadyjski, który ma pomóc lekarzom rodzinnym identyfikować osoby starsze doświadczające lub zagrożone przemocą.

EASI został zaprojektowany jako narzędzie przesiewowe i odnosi się do „wskaźnika podejrzenia” czyli oceny ryzyka przemocy. Dzięki niemu lekarz dokładniej bada możliwości ewentualnego złego traktowania lub prosi pacjenta o pozwolenie na skierowanie go do specjalistycznej oceny przez pracowników pomocy społecznej lub innych, specjalnie do tego przygotowanych instytucji.

EASI składa się tylko z sześciu pytań i jest szybki do przeprowadzenia. Pierwsze pięć pytań jest zadawanych przez lekarza i udzielane przez pacjenta w formacie TAK/NIE. Na pytanie szóste odpowiada lekarz na podstawie obserwacji pacjenta. Zakończenie EASI trwa zwykle od dwóch do pięciu minut.

Wszystkie sześć pytań należy zadać w kolejności, w jakiej pojawiają się w EASI. Odpowiedź TAK na jedno lub więcej pytań powinna budzić obawy dotyczące złego traktowania.

Formularz powstał w angielskiej i francuskiej wersji językowej i został przetłumaczony na 15 języków.

Polski Formularz Oceny Ryzyka Przemocy z procedurą postępowania, który powstaje w ramach projektu Fundacji Projekt Starsi dostosowany zostanie do polskiego systemu przeciwdziałania przemocy i ochrony zdrowia a następnie przebadany na pacjentach oddziału szpitalnego i placówek Podstawowej Opieki Zdrowotnej.

W ramach tworzenia systemu ochrony starszych przed przemocą, Fundacja Projekt Starsi, we współpracy z prof. Olgą Sitarz z Uniwersytetu Śląskiego i ekspertami tematu przeprowadzi również monitoring polskich i zagranicznych przepisów prawa pod kątem specyfiki przemocy wobec starszych. W jego wyniku powstanie raport zawierający propozycje zmian przepisów a fundacja podejmie kroki, aby zainicjować proces ich wprowadzenia.

Rozwiązania powstaną w ramach dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z funduszy EOG.

Więcej szczegółów oraz materiały edukacyjne do pobrania będą dostępne na stronie projektstarsi.pl orazna fanpage’u fundacji i projektu na Facebooku.

Fundacja Projekt Starsi od wielu lat prowadzi działalność edukacyjną, szkoleniową, realizuje lokalne i ogólnopolskie kampanie społeczne, dba o obecność tematu przemocy wobec starszych w debacie publicznej, ale przede wszystkim pomaga osobom starszym – ofiarom przemocy. Udziela wsparcia psychologicznego i prawnego poprzez konsultacje oraz prowadzi grupę wsparcia. Zgłasza i monitoruje przypadki krzywdzenia starszych. Działalność stacjonarna dotyczy głównie mieszkańców Warszawy, telefoniczna – mieszkańców całej Polski.

Fundacja Projekt Starsi: tel. 537 375 505

Magdalena Rutkiewicz