EKRAN I ZWIERCIADŁO.
Kino pyta o tożsamość.
Wykład Adama Lipszyca o tożsamości w kinie.

W historii kina roi się od filmów o ludziach, którzy uciekając przed swoim poprzednim życiem podają się za kogoś innego, zamazują kluczowe elementy swojej tożsamości i/lub którzy sami nie zdają sobie sprawy, że żyją życiem cudzym. Kino sondowało rozmaite wymiary tej kwestii odwołując się do najróżniejszych konwencji: dramatu psychologicznego, filmu politycznego, kostiumowego, sensacyjnego i science-fiction. Filmy tak skądinąd odmienne jak Zawód: Reporter, Pozytywka, Powrót Martina Guerre, Impostor czy Tożsamość w sposób niezwykle intensywny i wnikliwy zadają pytania o to, czy nasza tożsamość sytuuje się w naszym najtajniejszym wnętrzu czy w sieci relacji z innymi, czy odsłonięcie ukrytych aspektów nas samych musi roztrzaskać to, czym – jak sądziliśmy lub sądzili inni – jesteśmy, czy można uciec o samego siebie i jaką rolę w tej szamotaninie odgrywa tak zwana wielka historia, która – czy tego chcemy, czy nie – raz po raz upomina się o nasze życie. Tym samym, grając na wszystkich swoich instrumentach, tych najsubtelniejszych i tych z pozoru najbardziej prostackich, kino – lepiej chyba niż jakakolwiek inna dziedzina ludzkiej aktywności – raz jeszcze potrafi zapytać o tożsamość.

Począwszy od Pulp Fiction Quentin Tarantino zawsze bawił się oczekiwaniami widza, konfrontując w swoich filmach hiperboliczne akty przemocy z niekończącymi się, głupkowatymi konwersacjami i komicznie przyziemnymi sytuacjami i rozwiązaniami. Opierając się na swojej technicznej maestrii i niezwykłej zdolności żonglowania konwencjami, Tarantino mógłby ciągnąć bez końca tę ucieszną, w istocie wszakże pustą zabawę. A jednak wraz z (pozornie tylko) najbardziej pokracznym ze swoich filmów – Grindhouse: Death Proof – amerykański reżyser otworzył nowy rozdział swojej twórczości, która dopiero od tego momentu staje się naprawdę interesująca: także gdy idzie o filozoficzne pytania o tożsamość człowieka. Z jednej strony, w centrum jego filmów sytuują się odtąd postacie ludzi-zastępników – dublerów, kaskaderów, uzurpatorów – z drugiej zaś, jego filmy w coraz większym stopniu przybierają postać „obrazów refleksyjnych”, dzięki którym tyleż coś oglądamy, co oglądamy samych siebie, własne oczekiwania i własne ukryte pragnienia. Skupiając się na sekwencji wiodącej od Death Proof poprzez Django aż po Dawno temu w Hollywood podczas wykładu spróbujemy zobaczyć to, co Tarantino stara nam się pokazać.

Zamysł i cel tego cyklu wykładów jest filozoficzny, ale materiał – filmowy. Śledząc mianowicie wybrane dzieła dawniejszych i całkiem współczesnych mistrzów kina, chciałbym przyjrzeć się paradoksom i zawiłościom ludzkiej tożsamości.

Czy nasza tożsamość ma jakkolwiek stabilny charakter, czy jest jedynie konwencjonalnym konstruktem? Jaką rolę w konstytucji naszej tożsamości odgrywają takie czynniki jak konfiguracja rodzinna, spojrzenie drugiego człowieka, nasza cielesność, nieświadome pragnienie, komunikacja językowa? Hitchcock, Bergman, Antonioni i Lynch będą tu wchodzić w interakcję z Freudem, Foucaultem, Lacanem i Butler. Filozofia i teoria psychoanalityczna dostarczać nam będą pojęciowości i perspektyw, wielkie dzieła filmowe zaś – niepokojących hipotez i dręczących pytań. Odpowiedzi będzie niewiele.