Teatr Warszawskiej Opery Kameralnej

Carlo Gesualdo di Venosa

Miłość i śmierć

Zespół Wokalny Warszawskiej Opery Kameralnej

Viola da gamba | Justyna Rekść-Raubo

Lutnia | Maria Wilgos

Dyrygent | Krzysztof Kusiel-Moroz

Program koncertu

Carlo Gesualdo di Venosa – Szósta Księga Madrygałów, op. 14 (wybór)

Zapraszamy na wyjątkowy wieczór poświęcony twórczości jednego z najbardziej fascynujących kompozytorów renesansu – Carlo Gesualda da Venosy. W jego muzyce słyszymy dramatyczne kontrasty, odważne progresje harmoniczne oraz emocje, które wykraczają poza ramy jego epoki.

Koncert będzie okazją do zapoznania się z wybranymi utworami z Szóstej Księgi Madrygałów, które stanowią kwintesencję jego innowacyjnego stylu. Przepełnione są one chromatyką, niezwykłymi przejściami harmonicznymi oraz głęboką ekspresją emocjonalną, co czyni je arcydziełami późnorenesansowej muzyki wokalnej.

Gesualdo, nie tylko jako kompozytor, ale także jako postać historyczna, pozostaje symbolem skrajnych emocji – od miłości i cierpienia po dramat rozpaczy i śmierci. Jego madrygały to dzieła pełne oksymoronów, intensywnych doznań i wyjątkowej głębi, z których każde jest osobistym wyrazem artystycznym twórcy o burzliwym życiu.

To wyjątkowy koncert, bo na jego program zatytułowany „Miłość i śmierć” składa się twórczość wyjątkowego kompozytora. Carlo Gesualdo di Venosa (ok. 1560-1613) – bo o nim mowa – jest bowiem najważniejszym kompozytorem przełomu renesansu i baroku, stanowiącym o tym przełomie, nawet jeśli nie do końca świadomie. Bez niego, bez jego muzycznych przekroczeń, chromatycznych napięć, harmonicznych zwrotów nie moglibyśmy mówić o nowym (wówczas) języku muzyki.

Don Carlo Gesualdo da Venosa był włoskim kompozytorem, księciem Venosy, spokrewnionym z kardynałem Karolem Boromeuszem i papieżem Piusem IV. Urodził się w Wenecji ok. 1560 roku, zmarł na zamku w Gesualdo 8 września 1613. Od wczesnych lat był zainteresowany muzyką; pisał madrygały (6 ksiąg) i utwory o tematyce religijnej (2 tomy motetów, cykl 27 responsoriów na Wielki Tydzień); odnaleziono także kilka jego kompozycji instrumentalnych.

Odcisnął wyraźne piętno na muzyce swojego czasu i czasów późniejszych. Teksty jego utworów są niesłychanie emocjonalne i dramatyczne; mówią o cierpieniu, rozpaczy, śmierci. Ich muzyka – pełna chromatyki, śmiałych skoków melodycznych, niekonwencjonalnych zestawień akordów – jest swobodna, podąża za treścią słowa. Niewątpliwie, Carlo Gesualdo był najbardziej eksperymentującym w formach ekspresji kompozytorem renesansowych Włoch; jednym z ojców-prekursorów barokowego przełomu. Ale historia zapamiętała Gesualda nie tylko jako wybitnego kompozytora.

W październiku 1590 roku przyłapał in flagranti swoją żonę, piękną Marię d’Avalos oraz jej kochanka, Fabrizia Carafę, księcia Andrii, i pozbawił ich życia. Całe zdarzenie miało wielki wpływ na jego twórczość (nasilenie chromatyki ma właśnie podkreślać dramat zazdrości). Cztery lata później Carlo Gesualdo ożenił się z księżną Eleonorą d’Este i związał z dworem w Ferrarze – ówcześnie silnym ośrodkiem muzycznym. W dniu jego śmierci Eleonora pisała w liście: „Bóg błogosławiony zabiera mi mojego Księcia, jako że dziś wzywa go z wysokości, by tam radował się w niebieskiej ojczyźnie – właśnie umiera”…

VI Księga Madrygałów op. 14 to zwieńczenie poszukiwań w zakresie tego gatunku. Pisząc madrygały, Gesualdo początkowo wzorował się on na innych twórcach, lecz po pewnym czasie wykształcił swój własny styl, charakteryzujący się wyrazistą chromatyką, mającą podkreślać wyraz utworów. Przykładowo czterogłosowy początek madrygału „Moro, lasso, al mio duolo” zawiera jedenaście z dwunastu stopni skali chromatycznej.

Opracowywane przez niego teksty są przeważnie krótkie, cechuje je silny ładunek emocjonalny; często występują w nich oksymorony. Podstawowe motywy w tekstach madrygałów Gesualda to cierpienie, rozpacz i śmierć, sporadycznie występują też motywy pastoralne. Kompozytor stosuje ciekawe środki polifoniczne – bliskie wejścia tematów, imitacje parami i modyfikacje tematów. Wprowadza w melodyce nie stosowane dotąd skoki (kwarta zwiększona, septyma, nona) oraz postępy chromatyczne od trzech lub czterech do siedmiu półtonów opadających.