#POKOLENIA

2 lutego obchodzony jest Światowy Dzień Mokradeł. Są to obszary niezwykle cenne, które chronią ludzi, środowisko i klimat. Ich usługi ekosystemowe szacuje się na 47 bilionów dolarów rocznie! Niestety, przez działalność człowieka możemy je niedługo stracić.
Mimo że mokradła są niezwykle istotne dla ludzi i całej przyrody, okazują się też najszybciej ginącymi ekosystemami. Od lat 70. utraciliśmy 35 proc. światowych mokradeł głównie z powodu ich osuszania, zanieczyszczeń oraz zmiany użytkowania, np. na tereny rolnicze.
Bagna są najskuteczniejszym lądowym pochłaniaczem dwutlenku węgla – stale magazynują część tkanek roślinnych w pokładach torfu, co zapobiega ich rozkładowi. 30 proc. zmagazynowanego dwutlenku węgla znajduje się w torfowiskach, lecz niestety wraz z ich osuszaniem i wypalaniem uwalnia się on do atmosfery. Osuszone torfowiska, mimo że zajmują jedynie 0,5 proc. powierzchni lądów, odpowiedzialne są za aż 5 proc. globalnej emisji gazów cieplarnianych. W geologicznej skali czasowej bagna wpływają ochładzająco na klimat, zmniejszają bowiem ilość węgla krążącego między biosferą a atmosferą. Jeden hektar ekosystemu bagiennego magazynuje w ciągu roku od kilkuset kilogramów (bagna arktyczne) do nawet dwóch ton węgla (tropikalne lasy bagienne).
Mokradła są również bardzo ważne dla zachowania bioróżnorodności – 40 proc. gatunków roślin i zwierząt na świecie żyje lub rozmnaża się na mokradłach. Razem z mokradłami giną zamieszkujące je rośliny i zwierzęta. Obecnie 25 proc. gatunków związanych z terenami podmokłymi jest zagrożonych wyginięciem. Od 1970 r. liczba gatunków związanych ze śródlądowymi mokradłami zmalała o 81 proc., a z przybrzeżnymi i morskimi – o 36 proc.!
W Polsce w stanie zbliżonym do naturalnego pozostało już tylko ok. 16 proc. torfowisk, resztę osuszono, przede wszystkim do celów rolniczych. Kolejnym poważnym problemem jest komercyjne wydobycie torfu do celów ogrodniczych. W Polsce eksploatuje się ok. 300 złóż torfu, co przyczynia się do emisji dwutlenku węgla, lokalnego osuszania terenu i przede wszystkim do utraty cennych obszarów. Kupując podłoże do ogrodu czy kwiatów, zwracajmy na to uwagę – wybierzmy inny rodzaj gleby, np. kompost!
Mokradła magazynują i oczyszczają wodę, czyli chronią zasoby wody, a ich niszczenie nasila negatywne skutki ocieplenia klimatu – ważną rolę w tym procesie odgrywają żyjące w mokradłach bakterie, jak również rośliny bagienne. Dlatego tak istotne jest zachowanie w rozrastających się wciąż miastach nawet tych niedużych, pozostałych po dawnych rozległych bagnach, fragmentów mokradeł.
Warszawa jako miasto ma to olbrzymie szczęście, że w jej obrębie jest kilka terenów bagiennych, podmokłych, najczęściej objętych którąś z form ochrony przyrody. Nie znajdują się one w samym centrum, ale na obrzeżach. Poprawiają klimat, jakość powietrza i chronią zasoby wodne. Bez nich miasto stałoby się betonową pustynią.

Zakole Wawerskie – rozległy podmokły teren znajdujący się w dzielnicy Wawer, zajmujący blisko 56 ha. Położony jest na południe od zbiegu Trasy Siekierkowskiej oraz ul. Ostrobramskiej, Płowieckiej i Traktu Lubelskiego, następnie ciągnie się w kierunku południowo-wschodnim wzdłuż Kanału Zerzeńskiego aż po Wólkę Zerzeńską. Kiedyś zajmowało dużo większy teren, na jego dawnym obszarze wybudowana jest część Osiedla Gocław. Zakole to mozaika łąk z zadrzewieniami i grupami krzewów, lasów łęgowych oraz szuwarów trzcinowych, stanowiska chronionego kosaćca syberyjskiego i storczyka szerokolistnego, bardzo liczne gatunki ptaków i płazów.
Położone jest na tarasie zalewowym Wisły, a powstało w wyniku wymycia przez wody powodziowe. Obejmuje zarośnięte głównie przez ols starorzecze Wisły oraz otwarte tereny podmokłe i uprawne. Jest jedną z najważniejszych w Warszawie ptasich ostoi. Ornitolodzy szacują, że liczba gatunków lęgowych ptaków jest tutaj największa w skali miasta. Na przestrzeni wielu lat stwierdzono tu łącznie około 130 gatunków ptaków, w tym około 70 lęgowych. Najcenniejsza przyrodniczo północna część terenu jest chroniona w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Zakole Wawerskie.
Na terenie zakola znajdują się liczne kanały, rowy i zbiorniki wodne. Północno-wschodnią i północną krawędzią płynie Kanał Wawerski, zachodnią – będący jego przedłużeniem Kanał Nowa Ulga, który znalazł się tuż po drugiej stronie wybudowanej Trasy Siekierkowskiej.
Oprócz głównego łuku zakola zachowały się starorzecza Wisły w postaci zespołów oczek wodnych (małych stawów), jak Łacha Kuligowska i Łacha Zbytki, zespół stawów w pobliżu przecięcia Rowu Zerzeńskiego z Kanałem Nowe Ujście przy ul. Wodniaków oraz położone w południowo-wschodniej części Jezioro Sporne i Jezioro Żabie (znane też jako Moczydło).
Od kilku lat stan przyrodniczy zespołu przyrodniczo-krajobrazowego jest zagrożony przez wpływ bezpośrednio sąsiadującej Trasy Siekierkowskiej i jej węzła Marsa, których lokalizacja spowodowała przesunięcie granic obszaru na południowy wschód. Zagrożenie wynika też z różnej działalności i presji inwestorów prywatnych, np. wysypu gruzu czy budowy pól golfowych. Są to działania nierzadko nielegalne, a niestety systematyczne.

Bagno Jacka to rezerwat położony na obszarze Lasów Okuniewsko-Rembertowskich w dzielnicy Wesoła. Nazwa pojawiła się dopiero po drugiej wojnie światowej. Starsi mieszkańcy Wesołej używają nazwy Bagno Bartek. Północna część leży w gminie Zielonka.
Pomimo niewielkiej powierzchni (19,7 ha) bagno wyróżnia się wśród otaczających terenów bogactwem gatunkowym i siedliskowym. Obszar ten to chronione dyrektywą siedliskową UE mszary torfowcowe, ols brzozowy, bór bagienny i bór wilgotny, stanowisko brzozy ciemnej, największego polskiego chrabąszcza wałkarza lipczyka oraz turkucia podjadka. Występują tu także: żuraw, bocian czarny, czapla siwa, jastrząb, krogulec, błotniak stawowy, dzięcioł czarny i zielony, bażant, zimorodek, rybołów, żaba moczarowa, kumak nizinny, rzekotka drzewna.
Spośród 187 gatunków roślin naczyniowych rosnących w rezerwacie, aż 15 jest objętych ochroną gatunkową, w tym: widłak jałowcowaty, bagno zwyczajne i rosiczka okrągłolistna, bluszcz, kruszyna i kalina koralowa, kosaciec syberyjski. W wodzie torfowych jeziorek występują grzybienie białe i owadożerny pływacz. Osobliwością Bagna Jacka są okazy brzozy ciemnej, endemitu pasa nizin polskich.
Rezerwat został utworzony w 1981 r. w celu ochrony torfowiska przejściowego z charakterystyczną florą i fauną. Miejsce nie ma planu ochrony i dlatego z powodu wrażliwości pokrywy roślinnej torfowiska na wydeptywanie oraz sezonowe zagrożenie pożarami jego wnętrze nie jest udostępnione do zwiedzania. Dla przetrwania Bagna Jacka konieczna jest ciągła edukacja okolicznych mieszkańców oraz utworzenie postulowanej od wielu lat strefy ochronnej o powierzchni ok. 40 ha.

Biały Ług to torfowisko wysokie, którego południowa część położona jest w Aleksandrowie w dzielnicy Wawer. Z drugiej strony sięga aż Góraszki. Zlokalizowany jest w bezodpływowym obniżeniu terenu pomiędzy wydmami. Przez większą część roku poziom wody utrzymuje się tutaj powyżej gruntu. Powierzchnia Białego Ługu wynosi 30 ha.
Ług jest prasłowiańskim słowem oznaczającym bagno, mokradło. Często jako synonim tego terminu podawany jest wyraz łęg. Z kolei nazwa koloru związana jest z białymi barwami bagien – kory brzóz, łanów owocujących wełnianek czy spowijających je często mgieł. Określenie Biały Ług stosowane jest również w odniesieniu do pobliskiego stawu w Aleksandrowie. Od lat na tym terenie projektowany jest rezerwat przyrody mający objąć m.in. torfowisko oraz wymieniony wyżej staw.

Macierowe Bagno, Macierówka – torfowisko na obszarze osiedla Stara Miłosna w dzielnicy Wesoła. W różnych okresach było przekształcane przez człowieka – w niektórych miejscach wydobywano torf, część była użytkowana rolniczo, zbudowano drogę na grobli, utworzono dwa stawy, obok powstało osiedle domków letniskowych.
Do 2009 r. na torfowisku przejściowym na tym obszarze występowała rosiczka pośrednia. W 2010 r. w wyniku wyjątkowo intensywnych opadów podniósł się znacząco poziom wody, na skutek czego gatunek ten prawdopodobnie wyginął na tym terenie (latem 2012 r. torfowisko wyglądało jak jezioro). Możliwe jest jednak, że pojedyncze rośliny lub nasiona tego gatunku przystosowanego do zmian siedliskowych przetrwały i ponownie będziemy je mogli tam zobaczyć.
Według badaczy zajmujących się tym obszarem zasługuje on przynajmniej na status użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Teren został wskazany nawet do ochrony w formie rezerwatu.
Więcej informacji o warszawskich terenach podmokłych i o znaczeniu mokradeł znajdziemy na stronie Stowarzyszenia Centrum Ochrony Mokradeł CMOK: https://bagna.pl/com oraz na stronie Miasta Stołecznego Warszawy: https://zielona.um.warszawa.pl/tereny-zielone.
Tekst i zdjęcia: Ewa Ligęza-Sieniarska