#POKOLENIA

Zachorowania na raka prostaty w Polsce plasowały się do tej pory na drugim miejscu wśród panów, tuż po raku płuc. Pandemia niestety odwróciła te proporcje. Rokrocznie ten nowotwór diagnozuje się u ok. 15 tys. mężczyzn. W tym roku, jak ostrzegają eksperci, liczba zachorowań może być jeszcze większa, ze względu na spowodowane przez COVID-19 opóźnienia w diagnostyce. 15. września obchodzimy Europejski Dzień Prostaty ustanowiony przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne. O to, jak zadbać o zdrowie w tym aspekcie, pytam dra Mariusza Blewniewskiego, urologa i chirurga z oddziału Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Czynnościowej WWCOiT im. M . Kopernika w Łodzi.

Raczej tak. Rak stercza dotyczy starszych mężczyzn. W okresie pandemii dostęp do lekarzy specjalistów, w tym urologów, był utrudniony, odbywały się głównie teleporady. Ponadto starsze osoby bały się wychodzić z domu, by ograniczyć ryzyko zakażenia COVID-19. Obecnie, kiedy wracamy do normalności, należy się spodziewać zwiększonej liczby mężczyzn w poradni urologicznej w celu diagnostyki w kierunku raka stercza.

Po części pandemii, ale także lęku mężczyzn przed diagnostyką i rozpoznaniem raka stercza. Dużą role odgrywają żony, partnerki, które namawiają mężczyzn do diagnozowania się. W okresie przedpandemicznym w wielu miejscach odbywały się liczne spotkania edukacyjne, tzw. „białe soboty”, podczas których można było wysłuchać wykładów i zdiagnozować się w kierunku raka stercza.

Bardzo ważne. Wczesne rozpoznanie jest podstawą w leczeniu raka stercza, jak i wyleczenia chorego. Jeżeli rak jest ograniczony do prostaty, nie nacieka struktur okolicznych, wówczas zabieg usunięcia prostaty wraz nowotworem daje bardzo duży odsetek wyleczeń.

Genetyka to tylko 5-10% przypadków raka prostaty. Ryzyko zachorowania na raka prostaty jest znacznie wyższe jeżeli nasi krewni, najczęściej ojciec, brat lub stryj, byli leczeni z tego powodu. Raka prostaty można odziedziczyć również po matce, która jest nosicielką wadliwego genu. A na dziedziczność raka stercza może wskazywać wiek poniżej 50. roku życia osoby u której rozpoznano raka. Jako główną przyczynę występowania raka prostaty podaje się przede wszystkim wiek. Inne przyczyny to czynniki hormonalne, które mogą przyczyniać się do zachorowania na raka stercza.  Najnowocześniejszą metodą diagnostyczną jest badanie 4K. Pozwala na przewidzenie rozwoju raka stercza z wyprzedzeniem nawet kilkunastoletnim, co prowadzi do optymalnej kontroli i wdrożenie wczesnej diagnostyki, mającej na celu wykrycie choroby we wczesnym stadium. Wśród czynników środowiskowych, mających wpływ na ryzyko zachorowania na raka gruczołu krokowego wymienia się dietę bogatą w nasycone tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Ochronne działanie przypisuje się natomiast diecie zawierającej witaminę E, selen, bogatej w pomidory (likopen) lub soję, zwierającej isoflawony (genisteinę) i retinoidy. Wpływem odpowiedniej diety tłumaczy się rzadsze występowanie raka gruczołu krokowego u Japończyków, Chińczyków czy Żydów.

Od dawna prowadzone są badania, które mają odpowiedzieć na pytanie czy seks chroni przed rakiem. Z badań amerykańskich oraz australijskich wynika, że ci mężczyźni, którzy mieli więcej wytrysków w młodym, średnim wieku, rzadziej chorowali na raka stercza lub choroba przebiegała łagodniej. Temat jest ciekawy i możemy się spodziewać więcej prac naukowych na potwierdzenie tej tezy.

Rozrost prostaty w starszym wieku nie powoduje raka prostaty, jednak obie te choroby mogą współwystępować. Oba te schorzenia mogą objawiać się zwiększeniem częstotliwości oddawania moczu w nocy oraz w dzień. Niestety, w przypadku raka prostaty, objawy są najczęściej bardzo podobne i tylko u niektórych pacjentów pojawiają się te bardziej niepokojące np. występowanie krwi w moczu lub nasieniu.

Screening, czyli badania przesiewowe to nic innego jak popularne w Polsce „białe soboty czy niedziele”, podczas których panowie, nie czekając na wizytę u urologa, mogą być poddani diagnostyce raka prostaty. Każdy mężczyzna po 40. roku życia powinien się poddać takiemu badaniu.

Według naukowców, badania przesiewowe, zmniejszają śmiertelność z powodu raka prostaty o około 30%. Należy jednak zoptymalizować wiek, w którym mężczyźni dołączają i opuszczają program badań przesiewowych. Potrzebna jest również strategia, która zmniejszyłaby wskaźnik rezygnacji z udziału w programie badań. Mężczyznom w dobrym stanie zdrowia i PSA powyżej określonego poziomu należy zaoferować dalsze badania kontrolne, również po ukończeniu 70. roku życia. Uważam, że diagnostyka i badania przesiewowo nikomu jeszcze nie zaszkodziły.

Rozrost prostaty w starszym wieku nie powoduje raka prostaty, jednak obie te choroby mogą współwystępować.

Takimi objawami są: częstomocz nocny i dzienny, czyli potrzeba oddawania moczu w nocy oraz oddawanie moczu w dzień w odstępach krótszych niż 2 godz., parcia naglące, które nie pozwalają zwiedzać okolicy czy zrobić zakupów, podczas których tylko rozglądamy się za toaletami, aby oddać mocz, trudności w rozpoczęciu oddawania moczu, osłabiony strumień moczu, uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza, zaburzenia wzwodu i libido oraz bardzo groźny objaw jakim jest krwiomocz, który może świadczyć o wystąpieniu choroby nowotworowej.

Uważam, że z tymi objawami, powinniśmy zgłosić się najpierw do urologa, a po diagnostyce urologicznej, mężczyzna może być skierowany do androloga lub seksuologa.

Idealnie by było, gdyby wstępną diagnostykę przeprowadził lekarz rodzinny, co skróciłoby drogę do rozpoznania np. raka prostaty. Tak niestety nie jest. Gdy pacjent zgłasza się do urologa z powodu objawów w oddawaniu moczu, urolog zleca wypełnienie kwestionariusz objawów IPSS, wykonuje badanie gruczołu krokowego przez odbyt oraz zleca wykonanie badania PSA oraz ultrasonografii układu moczowego.

Badanie PSA, czyli antygenu gruczołu krokowego, jest wykonywane u mężczyzn w celu wczesnego wykrycia raka prostaty. Regularnie wykonywanie tego badania pozwala na szybkie zdiagnozowanie nowotworu gruczołu krokowego. Badanie wykorzystywane jest nie tylko w diagnostyce raka prostaty, lecz także w monitorowaniu efektów leczenia chorób prostaty. Należy pamiętać, że stwierdzenie zwiększonego stężenia PSA nie jest jednoznaczne z rozpoznaniem raka gruczołu krokowego. Może być wynikiem łagodnego rozrostu lub zapalenia stercza. Nieprawidłowe wartości antygenu PSA powinny jednak skłonić do konsultacji lekarskiej. Aby otrzymać rzetelny wynik odzwierciedlający rzeczywisty poziom PSA, przed badaniem należy przestrzegać określonych zasad. Dwa dni przed planowanym badaniem należy zrezygnować z czynności, takich jak jazda na rowerze czy jazda pociągiem. Należy również zachować wstrzemięźliwość i zrezygnować ze współżycia. Podwyższony wynik poziomu PSA nie jest zawsze równoznaczny z nowotworem prostaty, dopiero wartości powyżej 10.0 ng/ml mogą wskazywać na zwiększone ryzyko wystąpienia raka prostaty. Poziom PSA pomiędzy 4.0 ng/ml, a 10.0 ng/ml może sugerować  zarówno nowotwór prostaty jak występowanie innych schorzeń prostaty. Wynik PSA w zakresie 4-10 ng/ml stwarza trudności interpretacyjne i nie stosuje się go jako samodzielnego testu. W przypadku otrzymania takiego wyniku zleca się wykonanie dodatkowego badania z krwi – stężenia PSA wolnego. Wolne PSA stanowi ok. 5-40% PSA całkowitego, a PSA wolne poniżej 10% – oznacza podwyższone ryzyko nowotworu prostaty

Badanie PSA czyli antygenu gruczołu krokowego, jest wykonywane u mężczyzn w celu wczesnego wykrycia raka prostaty.

Wybór optymalnej terapii w przypadku raka prostaty zależy przede wszystkim od interpretacji wyników badań diagnostycznych, stopnia zaawansowania, charakterystyki patomorfologicznej guza, oceny stopnia stężenia markera PSA w surowicy, objawów raka prostaty, a także wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W przypadku raka o niskim ryzyku można przyjąć postawę tzw. aktywnego obserwowania. Natychmiastowe leczenie radykalne raka prostaty tej grupy chorych może nie tylko nie wydłużać ich życia, ale obarczone jest ryzykiem powikłań. Leczenie przeciwnowotworowe podejmuje się, gdy lekarz stwierdzi progresję choroby. Radykalne leczenie chirurgiczne raka ma zastosowanie u pacjentów z guzem ograniczonym do narządu. Leczenie napromienianiem (teleradioterapia, brachyterapia) stosuje się u chorych na raka gruczołu krokowego, którzy zostali zdyskwalifikowani od leczenia chirurgicznego ze względu na zaawansowanie choroby lub stan ogólny chorego. Hormonoterapia raka prostaty jest leczeniem u pacjentów niekwalifikujących się do leczenia radykalnego. W takim przypadku, zastosowanie hormonoterapii pozwala na opóźnienie progresji choroby, zapobiega ciężkim powikłaniom oraz łagodzi objawy towarzyszące postępującej chorobie. W przypadku wystąpienia hormonooporności stosuje się najczęściej chemioterapię paliatywną.

W walce z rakiem prostaty stosuje się terapię hormonalną, dążącą do obniżenia poziomu testosteronu w organizmie. W tym celu wykorzystywane są np. antyandrogeny lub analogi LH-RH. Celem terapii jest zmniejszenie wielkości nowotworu i przerzutów, a także uzyskanie spowolnienia rozwoju choroby. Terapia hormonalna ma działania niepożądane, które mogą nie być akceptowane przez chorego, ale jej celem jest jak najdłuższe utrzymanie pacjenta we względnym komforcie życia, z jak najmniejszymi dolegliwościami. Generalnie leki do terapii hormonalnej są w Polsce refundowane.

Zabieg prostatektomii wykonujemy, gdy choroba jest ograniczona do prostaty, nie wychodzi poza torebkę narządu oraz oceniając stan ogólny chorego: wiek, wydolność krążeniowo-oddechową. Skuteczność leczenia operacyjnego jest bardzo duża, większa jeżeli zabieg wykonywany jest na drodze laparoskopowej czy przy użyciu robota. Chorym usuwa się całą prostatę z rakiem,  większość z nich nie wymaga dalszego leczenia uzupełniającego. Zabiegi te zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych jak nietrzymanie moczu czy zaburzenia wzwodu, które są bardzo ważne szczególnie dla młodych chorych z rakiem prostaty.

Zaburzenia seksualne występują w przypadku wszystkich opcji leczenia raka prostaty, a stopień nasilenia zależy od wielu czynników, w tym wieku, ogólnego stanu zdrowia pacjenta, współistniejących schorzeń, takich jak:  jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, masa ciała oraz jakość wzwodu przed operacją. Bezpośrednio po zabiegu, jak i do roku po nim, można spodziewać się zaburzeń erekcji, chociaż w przypadku operacji laparoskopowych oraz robotycznych, trwałe uszkodzenia pęczków naczyniowo-nerwowych odpowiedzialnych za wzwód zdarzają się niewielkiej grupie pacjentów. Wznowienie aktywności seksualnej zaleca się po około miesiącu od wykonania prostatektomii. Uważa się, że stymulacja nerwów jest pierwszym krokiem na drodze do powrotu do pełnej sprawności, w którym pomaga masturbacja. Średni czas powrotu erekcji,  wystarczający do odbycia stosunku płciowego, wynosi do 12 miesięcy, lecz u niektórych mężczyzn jest on czasami dłuższy lub niemożliwy. Dużą rolę odgrywa cierpliwość i zrozumienie partnera, co jest dużym wsparciem jakie można zapewnić choremu po operacji prostaty.

Poza rakiem prostaty dolegliwości ze strony stercza mogą dotyczyć łagodnego rozrostu stercza związanego z wiekiem oraz ostrego lub przewlekłego zapalenia stercza. Objawy wszystkich schorzeń prostaty mogą być bardzo podobne, dlatego nie należy czekać, tylko jak najszybciej udać się do urologa, aby przeprowadzić diagnostykę i zacząć leczenie. Główne objawy tych schorzeń to krwiomocz, częste oddawanie moczu w nocy i dzień, a także osłabiony strumień moczu, trudności w rozpoczęciu oddania moczu oraz uczucie niecałkowitego oddania moczu.

Dr n. med. Mariusz Blewniewski — Chirurg, specjalista urolog z 35-letnim doświadczeniem, zatrudniony w oddziale Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Czynnościowej WWCOiT im. M . Kopernika w Łodzi. Członek Europejskiego Towarzystwa Urologicznego /EAU/, Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji /ICS/ oraz Polskiego Towarzystwa Urologicznego /PTU/, konsultant medyczny prospołecznego programu NTM. Główne zainteresowania: urologia czynnościowa, kamica nerkowa.