Włoscy seniorzy – jacy są?
Kogo definiuje się we Włoszech jako osobę dojrzałą? Ilu seniorów mieszka dzisiaj w Italii? Z jakimi borykają się problemami? Na ile są one podobne do tych, które mają Polacy? Pewnie wielu z nas widziało – czy to na żywo podczas zwiedzania Włoch, czy oglądając włoskie filmy – siedzących na progu domu staruszków, którzy porozumiewają się ze sobą za pomocą emocjonalnych gestów i wydają się bardzo zadowoleni z życia. Czy tak jest naprawdę?
Kogo nazwiemy osobą starszą?
Nie ma jednoznacznej definicji dla każdej kultury. Stereotypowo za osoby starsze uznaje się dziadków albo ludzi przechodzących na emeryturę. Według ONZ osoby, które skończyły 60 lat, nazywa się older persons, włoskie ministerstwo zdrowia do tej kategorii zalicza 65-latków. Na kongresie geriatrów w 2018 r. (SIGG) padła nawet propozycja, aby przenieść granicę wiekową określającą tę grupę do 75 lat. W Italii średnia życia dla kobiet wynosi 85 lat, a dla mężczyzn – 82. Zaczyna rozróżniać się tzw. trzeci wiek, który charakteryzuje się dobrym zdrowiem i aktywnością społeczną, od tzw. wieku czwartego (tu pojawiają się zależność od innych i duże problemy zdrowotne). Dziś włoski 65-latek ma formę fizyczną 40-latka sprzed 30 lat… Do tego często jest osobą posiadającą wystarczające środki na dostatnie życie, z którego chce korzystać.
Ilu jest seniorów we Włoszech?
Zgodnie z danymi urzędu statystycznego Istat na Półwyspie Apenińskim ponad 23 proc. populacji ma 65 lat i więcej. To ok. 14 mln osób, które chcą być traktowane jako pełnoprawni obywatele, a nie społeczny problem. Na 100 dzieci przypada 178 osób starszych, często bardzo aktywnych.
Włoscy seniorzy są cennym wsparciem dla rodzin – zapewniają pomoc w opiece nad wnukami oraz wspierają materialnie swoje dzieci w momencie utraty pracy, przeciwdziałając w ten sposób ryzyku ubóstwa, zwłaszcza w południowych regionach kraju. Dane dotyczące lat 2016-2019 i przekazane przez PASSI d’Argento, czyli system nadzoru osób starszych, pokazują, że jedna osoba na trzy jest wsparciem dla swojej rodziny (współmałżonka, przyjaciół). Częściej chodzi tu o kobiety i, oczywiście, tendencja ta zmniejsza się z wiekiem (tylko 9 proc. Włoszek w wieku ponad 85 lat nadal jest aktywnych). Trzeba też dodać, że dorosłe dzieci wcale nie spieszą się z wyprowadzką z domu, przecież nikt tak jak mama nie upierze, nie wyprasuje, a tym bardziej nie ugotuje. Bywa że włoscy mammoni, czyli maminsynkowie, mieszkają z rodzicami nawet do 40. roku życia.
Problemy włoskich seniorów
Problemy fizyczne
Ponad 14 mln osób we Włoszech żyje z chorobą przewlekłą, a spośród nich 8,4 mln jest w wieku 65 lat i więcej. W wieku od 65 do 75 lat ponad połowa wszystkich ludzi żyje z jedną lub kilkoma chorobami przewlekłymi. Odsetek ten wzrasta wraz z wiekiem, aż dotyka trzech na czterech ludzi w wieku powyżej 85 lat. Oto kontekst, w którym rozprzestrzeniła się epidemia SARS-CoV-2: pandemia zebrała swoje żniwa właśnie wśród tej części społeczeństwa, szczególnie wśród seniorów mieszkających w domach opieki.
Problemy psychologiczne
Najbardziej ukrytymi problemami, które mają duży wpływ na fizyczność, są problemy psychologiczne, związane z utratą sensu życia i samotnością. O ile w przeszłości osoby starsze odgrywały znaczącą rolę w życiu rodzinnym i społecznym, o tyle w dzisiejszych rodzinach nuklearnych, tzn. składających się wyłącznie z rodziców i dzieci, grozi im coraz większa sporadyczność. Zwłaszcza po stracie współmałżonka istnieje niebezpieczeństwo odizolowania się od dzieci, wnuków i innych młodszych członków rodziny, tym bardziej gdy każdy mieszka się w innym mieście. Może to prowadzić do utraty znaczenia społecznego i emocjonalnego. Według danych PASSI d’Argento w latach 2016-2019 szacowało się, że 2 na 10 osób w wieku powyżej 65 lat żyją w stanie izolacji społecznej. Aż 20 proc. zadeklarowało, że w ciągu tygodnia nie miało żadnego kontaktu – nawet telefonicznego – z innymi ludźmi, a 70 proc. nie uczestniczyło w zbiorowych spotkaniach w centrach seniora, klubach, parafiach czy siedzibach partii politycznych i stowarzyszeń. Samotność i izolacja społeczna są ściśle związane z poczuciem bezbronności i niepokojem, czasem graniczącym z depresją i poważnym pogorszeniem zdrowia fizycznego. Jest to zjawisko dość nowe dla włoskiej kultury i wielopokoleniowych rodzin, często mieszkających w jednym ogromnym domu lub w swoim bliskim sąsiedztwie.
Depresja
Depresja jest wśród włoskich seniorów częstsza, niż się wydaje. Samotne życie, rzadkie kontakty społeczne, problemy zdrowotne, utrata samowystarczalności i/lub bliskiej osoby – to wszystko czynniki, które mogą wpływać na jej pojawienie się. Według PASSI d’Argento ok. 13 na 100 osób powyżej 65. roku życia cierpi na objawy depresyjne. Związek ze zdrowiem fizycznym jest ścisły: seniorzy w gorszym stanie psychicznym doświadczyli w ostatnim miesiącu przed badaniem średnio 15 dni złej kondycji fizycznej (u osób bez objawów depresji były to tylko 2 dni) i ok. 12 dni z ograniczeniami w zwykłych codziennych czynnościach (w porównaniu z mniej niż 1 dniem zgłoszonym przez seniorów bez objawów depresji).
Objawy depresji stają się częstsze:
– wraz z postępującym wiekiem (22 proc. po 85. roku życia);
– w populacji kobiet (17 proc., u mężczyzn: 9 proc.);
– wśród klas społecznie bardziej upośledzonych ze względu na trudności ekonomiczne (31 proc. u osób zgłaszających wiele trudności ekonomicznych w porównaniu z 8 proc. u osób niezgłaszających żadnych);
– wśród klas najbardziej upośledzonych społecznie ze względu na niskie wykształcenie (17 proc. wśród osób posiadających co najwyżej świadectwo ukończenia szkoły podstawowej w porównaniu z 8 proc. wśród absolwentów szkół wyższych);
– wśród osób, które są same w domu (16 proc. w porównaniu z 12 proc. osób, które mieszkają z innymi ludźmi).
Spory odsetek seniorów z objawami depresji (26 proc.) nie prosi o pomoc. Ci, którzy to robią, zwracają się do rodziny/przyjaciół (23 proc.) lub do lekarza (17 proc.), a w większości przypadków (34 proc.) – do obu tych grup. Jeden z najbardziej dramatycznych problemów dotyczy niedoceniania depresji jako bardzo groźnego stanu, który w większości przypadków pozostaje niezdiagnozowany – we Włoszech jedno samobójstwo na trzy popełnia osoba starsza. Ponadto objawy depresyjne pogarszają przebieg chorób przewlekłych i komplikują ich leczenie.
